25
marca br. zostało podpisane rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w
sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych
przedszkolach i szkołach.1 Nowelizacja przepisów rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie
warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych
przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.)
wynikała z konieczności wykonania przez Rzeczpospolitą Polską wyroku
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawie „Grzelak
przeciwko Polsce”. Wprowadzone
zmiany mają na celu zapewnienie nauki etyki każdemu uczniowi
zainteresowanemu udziałem w zajęciach z tego przedmiotu, eliminując
wskazane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka przypadki odmowy
zorganizowania zajęć z etyki przez szkołę lub organ prowadzący z powodu
braku wymaganej dotychczas liczby co najmniej trzech uczniów. Zmiany
przepisów pozwolą również zapewnić udział w zajęciach z religii tym
uczniom, którzy z racji przynależności do niewielkich liczebnie
kościołów lub związków wyznaniowych o uregulowanej w Rzeczypospolitej
Polskiej sytuacji prawnej, z powodu wspomnianych wyżej ograniczeń
nie mogli korzystać z przysługujących im praw wynikających z art. 53
ust. 4 Konstytucji RP. Znowelizowane
przepisy wchodzą w życie z dniem 1 września 2014 r. Wprowadzone zmiany
dotyczą jedynie zniesienia kryterium uzależniającego tworzenie grupy
międzyszkolnej/pozaszkolnego punktu katechetycznego od zgłoszenia co
najmniej trzech uczniów oraz doprecyzowania formy wyrażenia życzenia w
sprawie udziału w zajęciach z religii lub etyki (w miejsce oświadczenia
wyrażanego w najprostszej formie wprowadza się oświadczenia w formie
pisemnej, z zachowaniem dotychczasowej możliwości jego zmiany). Pozostałe
zasady nie uległy zmianie, jednakże z uwagi na pytania kierowane
do Ministerstwa Edukacji Narodowej, zasadne jest ich przypomnienie. 1. Status przedmiotów religia i etyka Nauka
religii i etyki jest organizowana w szkołach na życzenie rodziców, bądź
pełnoletnich uczniów, według zasad określonych w przywołanym wyżej
rozporządzeniu. Od 1 września 2014 r. będzie obowiązywać zasada
wyrażania życzenia w formie oświadczenia pisemnego.
Religia i etyka nie są dla ucznia przedmiotami obowiązkowymi, udział w
nich jest dobrowolny. O udziale ucznia w zajęciach z tych przedmiotów
decydują rodzice lub pełnoletni uczniowie poprzez złożenie - na zasadzie
dobrowolności - wspomnianego oświadczenia. Po złożeniu oświadczenia
udział w wybranych zajęciach staje się dla ucznia obowiązkowy.
Uczeń
może uczestniczyć w zajęciach z religii, z etyki, z obu przedmiotów,
może też nie wybrać żadnego z nich. Na możliwość wyboru przez ucznia obu
przedmiotów zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 20
kwietnia 1993 r. U 12/92 oraz w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r. sygn.
akt U 10/07. Jeśli
w danej szkole część uczniów wyrazi życzenie uczestniczenia w zajęciach
zarówno z religii, jak i z etyki, szkoła jest zobowiązana umożliwić im
udział w zajęciach z obu przedmiotów, umieszczając odpowiednio
(bezkolizyjnie) godziny nauki religii i etyki w planie zajęć szkolnych.
Jeżeli uczeń nie korzysta w szkole z nauki religii lub etyki, szkoła ma
obowiązek zapewnić temu uczniowi w czasie trwania lekcji religii lub
etyki opiekę lub zajęcia wychowawcze.
Szkoła
nie ma prawa domagać się oświadczeń informujących o nieuczestniczeniu
ucznia w zajęciach z religii i/lub etyki, natomiast w przypadku
rezygnacji z udziału w tych zajęciach konieczne jest poinformowanie
szkoły o zmianie decyzji. 2. Organizacja zajęć Szkoła
organizuje zajęcia z religii (określonego wyznania) i etyki w klasach
(oddziałach) lub grupach międzyklasowych (międzyoddziałowych), gdy
otrzyma co najmniej siedem zgłoszeń dotyczących danego przedmiotu.
Zgodnie z przywołanymi przepisami szkoła ma obowiązek zorganizowania
lekcji religii lub etyki dla grupy nie mniejszej niż 7 uczniów danej
klasy lub oddziału. Jeśli
w szkole zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów, dyrektor szkoły
przekazuje oświadczenia organowi prowadzącemu, który organizuje
odpowiednio zajęcia z etyki w grupach międzyszkolnych oraz zajęcia z
religii - w porozumieniu władzami zwierzchnimi kościoła lub związku
wyznaniowego - w pozaszkolnych punktach katechetycznych.
W celu ułatwienia organizacji nauczania etyki w szkole zaleca się, aby w
przypadku niewielkiej liczby uczniów wybierających etykę stosować
rozwiązania organizacyjne umożliwiające prowadzenie zajęć w grupach
różnowiekowych, łączących uczniów z całego etapu edukacyjnego. W takim
przypadku treści nauczania etyki powinny być podzielone na moduły
nadające się do realizowania w dowolnej kolejności. Pozwoli to
skonstruować ofertę nauczania etyki w każdej szkole, nawet wtedy, gdy
liczba uczniów wybierających etykę jest niewielka. W przypadku większej
liczby uczniów wybierających etykę zaleca się, aby szkoła realizowała
zajęcia w grupach łączących uczniów z jednego rocznika.
Jak
już wspomniano, od 1 września 2014 r. przestaje obowiązywać
dotychczasowe ograniczenie co najmniej trzech uczniów, dla których organ
prowadzący tworzy grupę międzyszkolną lub pozaszkolny punkt
katechetyczny. Oznacza to, że zajęcia z etyki lub religii (określonego
wyznania) są organizowane nawet dla jednego ucznia. W takim przypadku
wskazane jest, aby zajęcia z etyki odbywały się w szkole, w której uczeń
ten spełnia obowiązek szkolny lub obowiązek nauki. 3. Oceny z religii i etyki Oceny z religii i etyki są wliczane do średniej ocen ucznia, nie wpływają jednak na promocję.
Ocena z etyki jest umieszczana na świadectwie szkolnym bezpośrednio po
ocenie zachowania. Nie należy wprowadzać jakichkolwiek dodatkowych
informacji ujawniających, czy ocena dotyczy religii czy etyki. Z tego
względu w przypadku świadectw dla I etapu edukacyjnego nie stosuje się
oceny opisowej z „religii/etyki”. Niezgodne z przepisami jest również w
zamieszczonym na świadectwie określeniu „religia/etyka” skreślenie lub
podkreślenie jednego z przedmiotów.
Jeśli uczeń nie
uczestniczył ani w zajęciach z religii, ani z etyki, na świadectwie
szkolnym w miejscu przeznaczonym na ocenę z przedmiotu należy wstawić
kreskę („religia/etyka ----------------), bez jakichkolwiek dodatkowych
adnotacji. Jeśli natomiast uczeń zadeklarował udział w zajęciach z obu
przedmiotów, zaleca się umieszczać na świadectwie szkolnym ocenę dla
niego korzystniejszą (bez adnotacji, którego przedmiotu ona dotyczy) i
tę ocenę wliczać do średniej ocen.
4. Treści nauczania Za
treści nauczania religii określonego wyznania odpowiadają właściwe
władze zwierzchnie kościoła lub związku wyznaniowego. Zatwierdzone przez
nie pogramy i podręczniki do nauki religii są przekazywane Ministrowi
Edukacji Narodowej do wiadomości. Cele, treści nauczania,
zalecane warunki i sposób realizacji zajęć z etyki na wszystkich
etapach edukacyjnych zostały określone w
rozporządzeniu Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2012 r., poz. 977). Przepisy
tego rozporządzenia stanowią bazę do opracowania przez nauczycieli
programów nauczania etyki.
Wymagania, jakie powinien spełniać program nauczania etyki, wynikają z przepisów
rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie
dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego
i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z 2012, poz. 752).
Zgodnie z art. 22a ust.2 i 2b
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(Dz. U. z 2004 Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) nauczyciel przedstawia
dyrektorowi szkoły program nauczania etyki. Dyrektor, po zasięgnięciu
opinii rady pedagogicznej dopuszcza do użytku w szkole zaproponowany
przez nauczyciela program i wpisuje go do szkolnego zestawu programów
nauczania.
Nauczyciel etyki może również skorzystać z programu udostępnionego na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl.
W 2010 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zainicjowało działania
wspomagające nauczycieli etyki. W tym celu Ośrodek Rozwoju Edukacji, na
zlecenie Ministerstwa, ogłosił w sierpniu 2010 r. konkurs na opracowanie
programu nauczania etyki dla II, III i IV etapu edukacyjnego.
Nagrodzony w konkursie program autorstwa Anny Ziemskiej i Łukasza
Malinowskiego pn. Ludzkie ścieżki. Kompleksowy program nauczania etyki na II, III i IV etapie edukacyjnym jest dostępny na podanej wyżej stronie internetowej. 5. Kwalifikacje nauczycieli K
walifikacje
zawodowe nauczycieli religii określają właściwe władze zwierzchnie
kościoła lub związku wyznaniowego, w porozumieniu z Ministrem Edukacji
Narodowej (w nawiązaniu do przepisów ogólnych w sprawie kwalifikacji
wymaganych od nauczycieli). Kwalifikacje wymagane od nauczycieli etyki wynikają z przepisów rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie
szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia
szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających
wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli
(Dz. U. z 2013 r., poz. 1207). Stosownie do przepisów przywołanego
rozporządzenia, stanowisko nauczyciela etyki może zajmować osoba, która
ukończyła odpowiednio: 1)
studia
wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku (specjalności)
zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami, oraz posiada
przygotowanie pedagogiczne lub
2)
studia
wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku, którego zakres
określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie
treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu
lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
3)
studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku (specjalności) innym,
a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu
lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.
Z
uwagi na powyższe, w szkołach podstawowych, gimnazjach i w szkołach
ponadgimnazjalnych zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel, który
ukończył studia wyższe w zakresie filozofii lub etyki lub ukończył inne
studia wyższe i studia podyplomowe w tym zakresie i posiada
przygotowanie pedagogiczne. Możliwe jest również – na podstawie ww.
przepisów – powierzenie prowadzenia zajęć z etyki nauczycielowi, który
ukończył studia wyższe w innym zakresie niż filozofia/etyka, jeśli ich
program obejmował treści nauczanego w szkole przedmiotu etyka w zakresie
wynikającym z podstawy programowej przedmiotu, określone dla danego
etapu edukacyjnego. Decyzje
w zakresie organizacji pracy szkoły lub placówki, w tym o powierzeniu
nauczycielowi prowadzenia określonych zajęć, podejmuje dyrektor, który
stosownie do art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) jest
kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce
nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami. Dyrektor
szkoły oceniając kwalifikacje nauczyciela do nauczania przedmiotu etyka
uwzględnia zakres treści nauczania wynikający z podstawy programowej
tego przedmiotu. Biorąc
pod uwagę zakres treści przedmiotu etyka określony w podstawie
programowej dla I, II i III etapu edukacyjnego można przyjąć, że w
klasach I-III szkoły podstawowej zajęcia z etyki może również prowadzić
nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, natomiast w klasach IV-VI szkoły
podstawowej i gimnazjum również nauczyciel, który w trakcie studiów
wyższych zrealizował zajęcia z zakresu filozofii lub etyki.1Dz.U. z 2014 r., poz. 478
http://www.men.gov.pl/index.php/aktualnosci/wizyty-krajowe-i-zagraniczne-ministra/1181-informacja-w-sprawie-zasad-organizowania-nauki-religii-i-etyki-w-roku-szkolnym-2014-2015